Akıllı kontratlar, diğer geleneksel kontratlar gibi bir anlaşmanın şartlarını ve koşullarını belirler. Ancak akıllı kontratları diğerlerinden ayıran önemli bir özellik, bu kontratların blockchain üzerinde çalışan bir uygulama veya program olarak tanımlanmasıdır. Genellikle bilgisayar kodları tarafından belirlenen kurallara dayanan akıllı kontratlar, tüm ağ düğümleri tarafından kopyalanarak uygulamaya alınır. Akıllı kontratlar, günümüzde güvene dayalı protokollerin yerini alarak, karşılıklı güvene dayanmadan her iki tarafın blockchain üzerinden taahhütlerde bulunabileceği kodlardan oluşan bir dizi programdır. Akıllı kontratların kullanımı, geleneksel aracıların ortadan kaldırılmasını sağlayarak operasyonel maliyetleri büyük ölçüde azaltır.
Akıllı kontratlar, geliştiricilere geniş bir yelpaze sunar ve merkezi olmayan uygulamalar ve tokenlar oluşturmalarına olanak tanır. Bu akıllı kontratlar, finansal araçlardan lojistik ve oyun deneyimlerine kadar her şeyde kullanılabilir ve diğer kripto işlemleri gibi bir blok zinciri içerisinde depolanır. Bir akıllı kontrat bir blok zinciri üzerine eklendikten sonra genellikle geri alınamaz veya değiştirilemez hale gelir (bazı istisnalar dışında). 2014 yılında Ethereum’un piyasaya sürülmesiyle akıllı kontratlar yavaşça popülerlik kazanmaya başladı ve farklı blockchain’ler üzerinde farklı şekillerde uygulanabilmektedir.
Akıllı kontratlar en basit haliyle belirli bir koşulun yerine getirilmesi durumunda belirli bir görevi yerine getirir. Bu akıllı kontratlar, bir blockchain üzerinde çalışan “eğer” veya “ise” gibi ifadeleri kullanan kod parçalarıdır. Günümüzde akıllı kontratlar, genellikle merkezi olmayan uygulamalar (Dapps) tarafından kullanılmaktadır. Uniswap ve Compound gibi en bilinen merkezi olmayan uygulamalar örnek olarak verilebilir. Akıllı kontratlarla çalışan araçları veya uygulamaları basit bir anlatımla kullanabilirsiniz. Örneğin, elinizde bulunan Ethereum’u istikrarlı bir kripto para olan USDT’ye çevirmek istediğinizi düşünün. Akıllı kontratlarla çalışan Uniswap, en iyi değişim oranını otomatik olarak bulur ve bu işlemi gerçekleştirerek size USDT’leri gönderir. Klasik finans dünyasında bu tür işlemler pahalı ve uzun süreçler gerektirirken, akıllı kontratlarla bu işlemleri saniyeler içinde ve düşük maliyetlerle gerçekleştirebilirsiniz.
Akıllı Kontratların Temel Özellikleri
Akıllı kontratlar genellikle aşağıdaki temel özelliklere sahiptir:
- Ağ üzerinde dağıtılmış yapı
- Deterministik işlemler
- Otonom işleyiş
- Değiştirilemezlik
Bir akıllı kontrat uygulamaya koyulduktan sonra, ona yeni bir işlev eklemek mümkün değildir. Ancak yazılan kodun içerisinde yaratıcı tarafından yerleştirilen bazı kodlarla kontrat silinebilir veya yeni bir kontrat yerine koyulabilir.
Akıllı Kontratların Tarihi
Akıllı kontrat kavramı ilk kez 1990’lı yıllarda Nick Szabo tarafından dile getirildi. Başlangıçta otomatlar için parayı makineye atarak ürün almayı temel alıyordu. Zaman içinde akıllı kontrat kavramı gelişti ve Ethereum’un ortaya çıkmasıyla daha fazla popülerlik kazanmaya başladı. Ethereum dışında Neo, Tron, Avalanche, Polkadot ve Algorand gibi blockchain’ler de akıllı kontratları desteklemektedir.
Akıllı Kontratların Hacklenmesi
Akıllı kontratlar, insanlar tarafından yazılan kod dizileri olduğu için hatalara ve güvenlik açıklarına neden olabilir. Açık kaynaklı olmaları nedeniyle kodlar herkes tarafından görülebilir ve kopyalanabilir. Bir kod içinde bir açık bulunması, kötü niyetli kişiler tarafından fark edilerek fonların çalınmasına yol açabilir. Kodlar değiştirilemez olduğu için, bazı durumlarda sorunları düzeltmek zor olabilir. Ethereum üzerinde “The Dao” olarak bilinen Merkeziyetsiz Otonom Organizasyonu (DAO), 2016 yılında bir hack olayına maruz kaldığında, akıllı kontratın kodundaki sorunlar nedeniyle milyonlarca ETH çalındı. Kodlar değiştirilemez olduğu için geliştiriciler bu sorunu düzeltemediler. Bu olayın ardından Ethereum zinciri üzerinde bir sert çatallama yapıldı ve çalınan fonlar sahiplerine geri verildi. Ancak orijinal zincir, işlemlerin değiştirilmemesi gerektiğini savunduğu için müdahale etmedi ve bu zincir şimdi Ethereum Classic olarak bilinmektedir.
Akıllı kontratlar, avantajları ve dezavantajlarıyla kripto para dünyasında büyük bir etki yaratmış ve yaratmaya devam etmektedir. Bu kontratlar, toplumda büyük değişikliklere yol açma potansiyeline sahiptir ve birçok yeni uygulama ve araçlarla değişiklik yaratma potansiyeline sahiptir.